Bệnh dại thường lây nhiễm do vết cắn hoặc vết cào của động vật bị nhiễm bệnh, thường là chó. Một khi có biểu hiện bệnh, cả động vật và con người sẽ nhanh chóng chết vì đau đớn và hoảng sợ. Tại Việt Nam, bệnh liên tục có những diễn biến phức tạp nên việc chủ động phòng bệnh bằng vắc xin là hết sức cấp thiết.
Định nghĩa chính xác bệnh dại là gì?
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh dại là một bệnh do vi rút dại gây ra, hầu như luôn gây tử vong sau khi khởi phát các triệu chứng lâm sàng. Khoảng 99% trường hợp mắc bệnh là do bị chó cắn hoặc tiếp xúc với nước bọt chứa virus truyền sang người.
Hiện chưa có phương pháp điều trị hiệu quả đối với bệnh dại sau khi bắt đầu có các dấu hiệu lâm sàng. Tuy nhiên, bệnh có thể được phòng ngừa bằng cách tiêm vắc xin phòng bệnh trước hoặc ngay sau khi phơi nhiễm.
Bệnh dại là nguyên nhân của hơn 70 ca tử vong ở Việt Nam mỗi năm, trong đó ở Việt Nam phần lớn là do chó dại cắn. Hiện nay, bệnh có xu hướng tăng và gây ra nhiều trường hợp tử vong. Vì vậy, việc tiêm phòng vacxin và các biện pháp phòng tránh là việc làm hết sức cấp thiết.
Nguyên nhân gây nên bệnh dại cụ thể là gì?
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), căn bệnh này đang phổ biến trên toàn thế giới. Mỗi năm căn bệnh này gây ra cái chết của 60.000 – 70.000 người và hàng triệu động vật.
Bệnh dại là căn bệnh cực kỳ nguy hiểm khi xảy ra thì 100% cả người bị chó cắn và động vật cắn đều tử vong. Tuy nhiên, nhiều người vẫn lơ là, chưa hiểu rõ về bệnh nên rất chủ quan hoặc điều trị sai cách, gây nguy hiểm đến tính mạng.
Bệnh dại do một loại vi khuẩn có tên là Rhabdovirus, có trong nước bọt của động vật bị bệnh gây ra. Trong một số trường hợp, bệnh có thể lây truyền qua đường nước bọt tiếp xúc với vết thương hở, niêm mạc như mắt, mũi.
Ví dụ, một con vật bị nhiễm bệnh gây dại nhưng vẫn còn trong giai đoạn ủ bệnh liếm vào vết thương trên da của bạn và bạn có thể bị nhiễm bệnh.
Có 2 chủng vi rút dại
- Vi rút dại đường phố là vi rút dại tồn tại trong cơ thể động vật bị bệnh
- Cố định vi rút dại (thời gian ủ bệnh cố định ở thỏ)
Ngoài ra, người bị bệnh này bởi một số nguyên nhân nếu:
- Các hoạt động tiếp xúc với động vật hoang dã mang bệnh gây dại, chẳng hạn như thám hiểm hang động nơi có nhiều loài bổ dưỡng. Hoặc đi cắm trại, bất kể nơi có nhiều động vật hoang dã.
- Làm việc trong môi trường có nhiều bệnh gây dại với tư cách là nhân viên phòng thí nghiệm, bác sĩ thú y, người huấn luyện động vật hoang dã.
Triệu chứng chính xác của bệnh dại
Ngay sau khi bị chó cắn (đã lên cơn dại hoặc chưa biết chó đã lên cơn dại hay chưa) phải nhập viện ngay. Bởi nếu chẳng may bị nhiễm vi rút dại và không được điều trị kịp thời, sau khoảng 3-12 tuần có thể xuất hiện các triệu chứng của bệnh. Ngay cả các dấu hiệu của bệnh có thể bắt đầu sớm hơn hoặc muộn hơn. Và nguy hiểm hơn khi các triệu chứng bệnh xuất hiện, người mắc bệnh dại gần như tử vong.
Các dạng bệnh dại
Có hai dạng bệnh dại phổ biến: dại và bệnh liệt với những dấu hiệu và triệu chứng khác nhau. Các triệu chứng của bệnh có thể bao gồm: Sốt cao, nhức đầu, ngứa ran bất thường hoặc không rõ nguyên nhân, cảm giác châm chích hoặc bỏng rát (dị cảm) tại vết cắn.
Vài ngày sau, khi virus tấn công hệ thần kinh trung ương, tình trạng viêm não và tủy sống bắt đầu tiến triển. Lúc này, người bệnh có thể xuất hiện một số triệu chứng như: Bồn chồn, sợ nước, lo lắng, ảo giác, có hành vi hung hăng, co cứng cơ, đau cơ, khó thở, khó nuốt, tiết nhiều nước bọt, sủi bọt trong miệng, liệt, ngừng tim, ngừng hô hấp, tử vong.
Dấu hiệu thường gặp
Trong nhóm người mắc bệnh dại chỉ chiếm khoảng 20% trường hợp. Người bệnh có dấu hiệu liệt cơ, bắt đầu từ vết thương, cơ bị liệt dần dần bị liệt, bắt đầu từ vết cắn, vết xước. Tình trạng hôn mê từ từ và cuối cùng là dẫn đến tử vong. Thể liệt của bệnh thường bị chẩn đoán sai, góp phần báo cáo sai về căn bệnh này.
Có trường hợp đối tượng bị chó cắn vì quá sợ hãi nên ám ảnh bệnh và phát ra nhiều biểu hiện, hành động, âm thanh khác thường. Đó là những trường hợp được cho là hàng giả. Trên thực tế, những trường hợp mắc bệnh sẽ hoàn toàn tỉnh táo cho đến khi chết, không bị điên.
Cách thức lây truyền bệnh dại
Bệnh dại lây từ nước bọt của động vật bị dại qua vết cắn hoặc vết liếm của động vật. Ổ chứa vi rút dại ngoài tự nhiên thường là các loài động vật máu nóng, đặc biệt là chó.
Khi đã vào cơ thể, virus dại sẽ xâm nhập vào các dây thần kinh ngoại vi, chạy dọc theo dây thần kinh này đến tủy sống và não. Mỗi ngày, vi rút dại di chuyển “một khoảng cách” 12-24mm.
Ngay sau khi virus đến não, bệnh nhân thực sự có các dấu hiệu lâm sàng rõ ràng. Thời gian ủ bệnh dại có thể dưới 1 tuần hoặc hơn 1 năm, tùy thuộc vào lượng virus xâm nhập vào cơ thể, mức độ nặng nhẹ của vết thương, khoảng cách từ vết thương đến thần kinh trung ương.
Nếu bị chó cắn có thể mắc bệnh dại không?
Người bị chó cắn có thể phát bệnh dại nếu không được tiêm phòng. Không phải 100% người bị chó cắn đều mắc bệnh. Nguy cơ lây truyền bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố bao gồm: việc con vật có bị bệnh gây dại hay không, mức độ nông hay sâu của vết thương, số lượng vi rút trong nước bọt của con vật và mức độ sạch sẽ và sát trùng vết thương sau khi bị chó cắn hay chưa…
Tiêm phòng ngay khi cơ thể bị chó cắn vẫn là biện pháp phòng và bảo vệ hữu hiệu nhất. Theo lời khuyên của nhiều bác sĩ, khi bị chó cắn, dù là chó lành hay chó dại đều cần xử lý theo các bước sau:
Bước 1: Làm sạch vết thương
Cần tách quần áo ra khỏi vết cắn, trường hợp vết cắn ở chân thì dùng kéo cắt vải ở vết cắn. Điều này giúp hạn chế nước bọt của con vật chảy vào vết thương nhiều hơn.
Rửa sạch vết thương bị cắn dưới vòi nước chảy trong 15 phút, càng ấm càng tốt. Sau đó, rửa vết thương bằng cồn 70%, cồn iốt hoặc Povidone-Iodine, tuyệt đối không cố nặn máu. Tuyệt đối không chà xát vết thương, tránh làm vết thương nặng hơn.
Bước 2: Băng vết thương
Sau khi vệ sinh vết thương, người bệnh nên dùng gạc y tế hoặc vải sạch băng vết thương để cầm máu và ngăn vi khuẩn xâm nhập. Tuy nhiên, bệnh nhân không nên băng quá chặt sẽ khiến máu khó lưu thông.
Bước 3: Tiêm phòng.
- Người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để tiêm phòng dại ngay khi bị chó cắn. Lịch tiêm chủng theo lịch và loại vắc xin phòng dại sẽ được các bác sĩ tư vấn cho phù hợp.
- Ngoài ra, để đảm bảo xử lý đúng cách khi bị chó cắn, bệnh nhân không nên thực hiện những việc sau:
- Không đắp hoặc đóng bất kỳ loại lá nào lên vết thương.
- Không điều trị bệnh sùi mào gà bằng thuốc đông y, thuốc nam, thuốc lá.
- Không kiêng tắm rửa, vệ sinh cơ thể hàng ngày cho người bệnh.
Cách phòng ngừa bệnh dại
Một khi các triệu chứng bệnh xuất hiện, gần như 100% người chết. Trên toàn cầu, 40% số người bị động vật nghi mắc bệnh gây dại cắn là trẻ em dưới 15 tuổi. Hàng năm, hơn 29 triệu người trên thế giới được tiêm vắc-xin phòng ngừa vết thương do động vật cắn hoặc cào. Nhờ tiêm vắc xin sớm, ước tính mỗi năm ngăn ngừa được hàng trăm nghìn ca tử vong do bệnh
Loại bỏ bệnh dại ở chó
Tiêm phòng dại cho chó là cách phòng bệnh gây dại hiệu quả nhất nên áp dụng ngay. Hơn 90% trường hợp mắc bệnh dại xảy ra ở chó nhà vì vậy, điều quan trọng và cơ bản nhất để phòng bệnh trước hết là tiêm phòng cho vật nuôi (chó, mèo, …).
Bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa được bằng cách tiêm vắc xin. Tiêm phòng cho chó là việc làm hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất để ngăn ngừa bệnh ở người và bảo vệ cả người lẫn vật nuôi.
Nâng cao nhận thức về bệnh dại
Việc giáo dục mỗi người, cộng đồng tiêm phòng cho vật nuôi. Nâng cao nhận thức của mọi người về sự nguy hiểm của virus dại sẽ hạn chế được tỷ lệ tử vong. Đồng thời, mỗi gia đình khi nuôi thú cưng phải đảm bảo an toàn cho mọi người xung quanh. Nhất là những cá nhân nuôi chó nhà phải tuân thủ các quy định của pháp luật về phòng tránh nguy cơ bị chó cắn người, tìm hiểu kiến thức sơ cứu khi bị chó cắn,…
Phòng chống chó cắn
Cần rọ mõm, xích chó khi dắt nó ra ngoài đường. Nếu bạn gặp một con chó hung dữ, đừng bỏ chạy vì nó đánh thức bản năng săn mồi của con chó. Bạn đứng yên, chống tay sang hai bên như cái cây và nhìn vào phía xa, nhiều chú chó sẽ mất hứng vì bị phớt lờ.
Nếu vật nuôi của bạn bắt đầu cắn bạn, bạn phải tự vệ bằng cách đánh hoặc đá vào cổ họng, mũi và gáy của con chó, làm nó choáng váng và cho bạn thời gian để chạy thoát. Dùng toàn bộ trọng lượng cơ thể của bạn đè lên con vật, dùng đầu gối và khuỷu tay ấn xuống.
Chủng ngừa bệnh dại cho người
Những người làm việc trong một số khu vực cần tiêm vắc xin chống phơi nhiễm như: kỹ thuật viên phòng thí nghiệm xử lý virus dại (lyssavirus), nhân viên y tế tiếp xúc với người mắc bệnh dại, nhân viên kiểm soát dịch bệnh động,…
Một số dân du lịch “bụi” và những người ở vùng lưu hành bệnh cũng nên tiêm phòng dại khi tiếp xúc. Cuối cùng, khi trẻ chơi với vật nuôi, nhất là khi bị vật nuôi cắn, liếm phải sơ cứu vết thương và tiêm vắc xin phòng dại ngay.
Lời kết
Bệnh dại là một loại virus chết người mà động vật bị nhiễm bệnh lây lan qua nước bọt của chúng. Mặc dù không có phương pháp điều trị dứt điểm khi các triệu chứng xuất hiện. Tuy nhiên, vắc xin phòng bệnh gây dại thường hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng. Đặc biệt, mọi người phải tìm cách điều trị ngay lập tức và không chờ đợi bất kỳ triệu chứng nào.
