Sỏi mật có thể được xem như căn bệnh quen thuộc mà mỗi chúng ta đều có nguy cơ mắc phải. Việc phát hiện triệu chứng để tìm ra nguyên nhân hỗ trợ chẩn đoán và điều trị là một việc hết sức quan trọng mà mọi người ai cũng nên quan tâm. Bài viết sẽ cung cấp đến độc giả những kiến thức chung nhất về căn bệnh phổ biến không thể chủ quan này.
Tổng quan bệnh sỏi mật
Sỏi mật là bệnh lý đường tiêu hóa thường gặp xảy ra khi có sự xuất hiện của tỏi trong hệ thống túi mật, đường ống dẫn mật hay ống mật chủ. Sỏi đường mật nếu không phát hiện kịp thời sẽ gây ra các tình trạng biến chứng như viêm mật, sốc nhiễm trùng…có thể dẫn đến tử vong.
Có thể coi sỏi mật là bệnh lành tính tuy vậy cần tầm soát được căn bệnh này từ sớm để ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra như tắc ống mật, nhiễm trùng. Sỏi đường mật được hình thành trong túi mật hoặc ống mật do sự kết tinh của chính các thành phần trong túi mật bao gồm muối, canxi, sắc tố mật và cholesterol.
Kích thước của sỏi mật khá đa dạng và sỏi càng lớn thì nguy cơ gây tắc nghẽn túi mật càng cao. Sỏi khi còn nhỏ thường rất khó thăm khám và phát hiện nên chỉ khi chúng to và gây chèn ép thì người bệnh thường mới phát hiện ra.
Nguyên nhân dẫn đến sỏi mật
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến sỏi đường mật mà hiện nay theo các Bác sĩ chưa xác định được chính xác căn nguyên. Chủ yếu của sỏi đường mật hiện nay đến từ các yếu tố nguy cơ và các yếu tố tạo điều kiện thuận lợi để bệnh phát triển.
Yếu tố thuận lợi phát triển sỏi mật
Yếu tố nguy cơ không thể thay đổi: là yếu tố di truyền đến từ tiền sử gia đình có người mắc bệnh. Các trường hợp nữ giới mang thai, người cao tuổi từ trên 60 trở lên là những đối tượng thuộc vào danh sách những người có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn.
Lối sống thiếu lành mạnh: Người có lối sống thiếu lành mạnh, lạm dụng chất kích thích rượu bia gây tổn thương cho gan mật. Người lười vận động dẫn đến béo phì, thức quá khuya gây căng thẳng stress. Chế độ ăn có quá nhiều chất béo, cholesterol và ít chất xơ.
Nguy cơ từ người có bệnh lý như đái tháo đường, xơ gan, thiếu máu và mắc các nhóm bệnh liên quan về máu. Người lạm dụng các thuốc có nồng độ estrogen cao, thuốc hạ cholesterol máu.
Cơ chế tạo sỏi có thể bạn chưa biết
Có rất nhiều con đường dẫn đến sự hình thành sỏi đường mật. Sau đây là một số cơ chế phổ biến được nghiên cứu gồm:
+ Hàm lượng lớn cholesterol trong dịch mật:
Gan bài tiết ra cholesterol và mật có nhiệm vụ cung cấp hoá chất để hoà tan hết chúng. Trường hợp gan bài tiết ra quá nhiều trong khi mật không thể hoà tan hết lâu dần cholesterol sẽ ứ đọng và kết tinh các tinh thể hình thành sỏi.
+ Mật chứa nhiều bilirubin
Khi các tế bào hồng cầu trong cơ thể bị phá vỡ cấu trúc thì hoá chất Bilirubin được tạo ra. Trường hợp người bệnh có các vấn đề rối loạn, nhiễm trùng đường mật, xơ gan…sẽ khiến cho gan sản sinh ra nhiều bilirubin bất thường, lượng này bị dư thừa tích tụ và hình thành nên sỏi mật.
+ Túi quá đầy mật
Mật chứa quá đầy trong túi mật sẽ bị tích đọng lại quá nhiều gây cô đặc và lâu dần hình thành sỏi. Do đó túi mật thỉnh thoảng cũng cần được làm trống để không bị quá đầy gây ra nguy cơ bị sỏi cao.
Các loại sỏi mật
Việc phân loại sỏi mật sẽ dựa vào chính thành phần các chất có trong mật kết tinh tạo sỏi. Các loại sỏi phổ biến đó là:
Sỏi cholesterol
Sỏi cholesterol được tạo ra nhờ sự kết tinh của các cholesterol ứ đọng bị thừa với một số các chất khác có trong túi mật với thành phần cholesterol chiếm hơn 70%. Đây có thể coi là loại sỏi phổ biến thường gặp nhất, màu sắc của sỏi này là màu vàng dễ nhận biết.
Sỏi sắc tố
Với sỏi sắc tố thì thành phần chính là Bilirubin với cơ chế hình thành đã được nêu ở trên. Bilirubin chiếm hàm lượng chính kết hợp với một số hợp chất khác kết tinh thành sỏi. Đặc điểm nhận dạng của loài sỏi này là đa màu sắc, đa kích thước
3.3. Sỏi hỗn hợp
Sỏi hỗn hợp là sự kết hợp của hai thành phần chính là Cholesterol và Bilirubin. Cholesterol chiếm từ 30-70% và thành phần còn lại của sỏi hỗn hợp là Bilirubin.
Đối tượng nguy cơ bệnh Sỏi mật
+ Về mặt giới tính thì phụ nữ có khả năng bị sỏi mật cao hơn nhiều lần so với nam giới do nội tiết tố của nữ có estrogen làm kích thích lượng cholesterol sản sinh trong gan và bài tiết trong dịch mật gây ra sỏi.
+ Người có chế độ ăn không lành mạnh, giàu chất béo, protein, chất bão hoà bảo quản và ít chất xơ. Người có thể trạng béo phì, thừa cân thuộc nhóm đối tượng dễ bị sỏi đường mật.
+ Nhóm người cao tuổi có nguy cơ bị sỏi mật cao hơn so với đối tượng còn lại. Từ 40 tuổi trở lên thì khả năng bị sỏi càng lớn.
+ Nhóm người bị các bệnh liên quan đến tiêu hoá, các bệnh đường ruột dễ mắc bệnh do cơ thể hấp thụ kém muối mật.
+ Nhóm người ít vận động, thường xuyên ngồi và nhóm người sống thực vật rất dễ xảy ra tình trạng sỏi.
+ Nguy cơ từ táo bón với sự xâm nhập của vi khuẩn đường ruột phát triển dẫn đến viêm loét, viêm túi mật, ống mật khiến cho nguy cơ tạo sỏi gia tăng.
+ Các nhóm người mắc các bệnh lý như đái tháo đường, bệnh gan cấp tính, mãn tĩnh, rối loạn mỡ máu, các bệnh liên quan về máu có nguy cơ cao hơn mắc bệnh sỏi mật.
+ Yếu tố di truyền và người mang thai có khả năng bị sỏi cao hơn do nội tiết thay đổi và túi mật co bóp biến dạng do sự chèn ép của thai.
+ Nhóm người sử dụng các loại thuốc tránh thai, thuốc hạ mỡ máu làm tăng sự đào thải cholesterol trong mật gây ra nguy cơ cao bị sỏi.
Mối nguy hiểm đến từ sỏi mật
Sỏi mật là bệnh lành tính tuy nhiên luôn tiềm ẩn những mối nguy hiểm cho sức khoẻ và thậm chí đe doạ đến tính mạng người bệnh. Những mối nguy hiểm đến từ các yếu tố như:
Ảnh hưởng chất lượng cuộc sống
Đầu tiên có thể cảm thấy rõ ràng ảnh hưởng của sỏi đường mật đến chất lượng cuộc sống. Những cơn đau bụng và rối loạn tiêu hoá do sỏi gây ra khiến người bệnh gặp những đau đớn, khó chịu trong sinh hoạt.
Người bệnh sẽ thường phải gánh chịu những cơn đau, cảm giác mệt mỏi, khó chịu chán ăn buồn nôn. Cơ thể nhanh chóng bị suy nhược ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ và tạo ra tâm lý bất ổn.
Những nguy cơ biến chứng
Sỏi mật nếu không được phát hiện và điều trị sớm theo đúng cách thì sẽ có nguy cơ gây ra những biến chứng nghiêm trọng. Một trong số chúng đó là:
+ Viêm túi mật: Là tình trạng các sỏi kết lại gây tắc túi mật, từ đó sinh viêm nhiễm. Biểu hiện của viêm túi mật là sốt rét, đau quặn.
+Tắc nghẽn ống tụy: Biến chứng này do sỏi mật chèn ép gây tắc, về lâu dài có thể dẫn đến viêm tụy rất nguy hiểm.
+ Sốc nhiễm khuẩn đường mật: đây là tình trạng vô cùng nghiêm trọng, trường hợp nhiễm khuẩn sốc thường đưa người bệnh đến trạng thái đau bụng không thể chịu nổi, rối loạn tâm thần, tim đập nhanh cần được can thiệp ngay từ Bác sĩ và bệnh viện.
+ Chảy máu đường mật, ung thư túi mật: nghiêm trọng hơn là tình trạng chảy máu đường mật do tổn thương thành mật. Đỉnh điểm của biến chứng là nguy cơ ung thư mật nếu tình trạng viêm nhiễm, chảy máu quá lâu không được xử lý.
Điều trị sỏi mật: các phương pháp áp dụng
Tuỳ vào tình trạng của bệnh nhân sỏi mật mà các bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp áp dụng điều trị phù hợp. Thông thường hiện nay có hai hướng điều trị sỏi phổ biến đó là:
Điều trị sỏi bằng thuốc
Phương pháp này ngày nay không còn được khuyến khích sử dụng trong điều trị sỏi mật. Bản chất của điều trị sỏi bằng thuốc đó là cung cấp acid mật làm giảm lượng cholesterol ở gan và bào mòn sỏi.
Điều trị bằng thuốc áp dụng với các kích thước sỏi nhỏ, thông thường < 2cm. Thời gian sử dụng thuốc tùy thuộc vào đường kính của sỏi.
Dùng thuốc điều trị thường có tác dụng lên hệ tiêu hoá và ảnh hưởng nhiều đến các chức năng gan của bệnh nhân. Khi sử dụng thuốc cần chú ý thăm khám tình trạng của gan và hệ tiêu hoá có nguy cơ ảnh hưởng bởi tác dụng phụ của thuốc.
Điều trị sỏi bằng phẫu thuật
Phẫu thuật sỏi mật là phương pháp được ưu tiên trong điều trị căn bệnh này. Có hai hình thức mổ hiện nay đó là mổ hở truyền thống và mổ nội soi.
Mổ nội soi: là phương pháp tối ưu và hiệu quả nhất trong điều trị sỏi mật. Sỏi sẽ được cắt từ ống nội soi qua đường rạch nhỏ được thông từ bụng bệnh nhân. Ưu điểm của phương pháp này là thời gian mổ nhanh, an toàn, ít gây đau đớn, nhanh hồi phục hơn so với phương pháp thường.
Mổ hở truyền thống: phương pháp này chỉ áp dụng khi bệnh nhân không thể can thiệp bằng mổ nội soi. Phương pháp này mất thời gian hồi phục lâu hơn và mất thẩm mỹ hơn đối với bệnh nhân sau khi điều trị.
Phòng ngừa bệnh Sỏi mật
Sỏi mật là một bệnh lành tính, khi hiểu rõ nguyên nhân, cơ chế, triệu chứng thì ta có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa dễ dàng. Các biện pháp nên áp dụng đó là:
+ Tầm soát bệnh bằng khám định kỳ: Khám định kỳ tổng quát, kiểm tra chức năng mật, siêu âm mật ngay cả khi bình thường để phát hiện sớm nguyên nhân. Đừng để có dấu hiệu mới đi khám thì khi đó đã quá muộn.
+ Thay đổi chế độ rèn luyện, vận động: lối sống lành mạnh, thể dục chăm chỉ mỗi ngày vừa sức giúp nâng cao sức đề kháng. Sỏi mật cũng từ đó được giảm thiểu nguy cơ hình thành và phát triển.
+ Áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học: Bổ sung nhiều chất xơ, hạn chế các chất béo, chất bảo quản, protein, giảm mỡ, giảm các thức ăn có chứa cholesterol. Uống nhiều nước, hạn chế các loại chất kích thích không cần thiết.
Tổng kết
Bài viết về sỏi mật của chúng tôi hy vọng đem đến những kiến thức bổ ích cho độc giả quan tâm. Mỗi người chúng ta nên tự xây dựng chế độ sống, sinh hoạt lành mạnh, tầm soát và đẩy lùi kịp thời căn bệnh phổ biến của đường tiêu hoá này.
